Historia lodówki – od starożytnego lodu do nowoczesnych technologii

Lodówka to dziś niezbędne urządzenie w każdym domu. Przechowywanie żywności w niskiej temperaturze ma jednak znacznie dłuższą historię. Odkryj, jak ludzkość radziła sobie z chłodem przez wieki, zanim powstała pierwsza elektryczna chłodziarka.

Przechowywanie żywności w chłodzie przed erą lodówki

Ludzie od tysięcy lat szukali sposobów na przedłużenie świeżości jedzenia. Chłodnictwo jako nauka jest stosunkowo młode. Konserwowanie żywności ma jednak pradzieje sięgające starożytności.

Pradziejowi myśliwi zauważyli, że żywność można wysuszyć. Suszenie to jeden z najstarszych sposobów konserwacji. Stosowano także solenie. Sól to kolejny prastary konserwant żywności. Używano jej już w neolicie. Sól pomagała chronić jedzenie przed psuciem.

W starożytności ludzie wykorzystywali naturalny chłód. Chińczycy potrafili ciąć i przechowywać lód już około 1000 roku p.n.e. Kopali głębokie doły w tym celu. Doły wypełniali następnie lodem. Gliniane tabliczki z 1780 roku p.n.e. wspominają lodownie. Wznosił je w mezopotamskim mieście Terqa król Zimri-Lin. Były to pomieszczenia do przechowywania lodu i śniegu. Czasem trzymano tam także żywność.

Egipcjanie i Indianie stosowali chłodzenie ewaporacyjne. Wystawiali gliniane naczynia z wodą na chłodne noce. Odparowanie wody obniżało temperaturę. Ten proces pozwalał wytworzyć lód.

Grecy i Rzymianie gromadzili śnieg w dołkach. Izolowali go materiałami. Rzymianie ok. III wieku n.e. zorientowali się, że na śniegu i lodzie można dobrze zarobić. Przedsiębiorca Tudor sprzedawał bloki lodu. Dostarczał je do miast Ameryki Północnej i Karaibów. Lód Tudora sprzedawano w Bostonie. Rocznie było to 150 tysięcy ton lodu. Pierwszy transport 130 ton lodu do Hawany miał miejsce w 1806 roku.

W XVII wieku w Europie stosowano roztwór saletry. Pozwalał on wytwarzać lód. W XVIII wieku zbierano i przechowywano lód. Robiono to pod ziemią lub w chłodzących pudłach. Ludzie wykorzystywali rzeki i jeziora. Używano zimnych piwnic i lodowych domów. Na zachowanie świeżości produktów były i inne pomysły. Zanurzenie w zimnej wodzie jeziora czy strumienia było jednym z nich. Temperatura w rzymskim szybie chłodniczym w Augusta Raurica wzrastała do 15°C.

W 2009 roku odkryto beczkę z tłuszczem starą 3000 lat. Znaleziono ją w Irlandii koło Tullamore. To dowód na skuteczność dawnych metod konserwacji. Transport lodu był ważnym elementem gospodarki. Dostarczanie bloków lodu było dobrym biznesem. Szczególnie w rozrastających się miastach USA.

Pierwsze kroki w kierunku sztucznego chłodzenia

Koncept chłodzenia mechanicznego pojawił się w XVIII wieku. William Cullen zauważył efekt chłodzący parowania w 1720 roku. Dokonał on najwcześniejszego wynalazku sztucznego chłodzenia. Zaprezentował pierwszy prototyp urządzenia chłodniczego w 1748 roku. Wykorzystywał pompę próżniową w swoim projekcie.

W 1805 roku Oliver Evans opisał zamknięty cykl chłodzenia. Używał kompresji pary do wytwarzania lodu. Zaprojektował pierwszą maszynę chłodniczą w tym samym roku.

Michael Faraday pracował nad skraplaniem gazów. W 1820 roku skroplił amoniak i inne gazy. Używał wysokich ciśnień i niskich temperatur. Jacob Perkins zbudował pierwszy działający system chłodzenia. Stworzył go w 1834 roku. Był to pierwszy system z kompresją pary. Perkins opatentował urządzenie chłodnicze w 1835 roku. Wykorzystywało cykl sprężania pary z amoniakiem lub eterem. James Harrison w 1851 roku zbudował pierwszą mechaniczną kostkarkę do lodu. W 1854 roku na rynek trafiło jego komercyjne urządzenie. Harrison dostał na nie patent w 1856 roku.

Narodziny lodówki przemysłowej i domowej

Carl von Linde opracował metodę skraplania gazów pod koniec XIX wieku. Opatentował proces skraplania gazu w 1876 roku. Twórcą lodówki uznaje się Carla von Linde. Wynalazł on jednostkę chłodzącą 4 listopada 1876 roku. Pierwsze praktyczne chłodziarki sprężarkowe powstały w XIX wieku. Służyły głównie browarom. System Lindego używano w 1871 roku. Monachijski browar Spaten wykorzystywał go do produkcji piwa latem.

Zanim wynalazki trafiły do domów, minęło wiele lat. Ludzie radzili sobie w inny sposób. W latach 40. XIX wieku w USA pojawiły się iceboxy. Były to szafki chłodzone lodem. Pomysł przyjął się na dużą skalę. W USA prowadzono „lodowe żniwa”.

Pierwsze domowe lodówki pojawiły się w 1911 roku. Fred W. Wolf zbudował pierwszą domową lodówkę elektryczną w 1913 roku. Urządzenie nosiło nazwę DOMELRE. Zadebiutowało w Chicago w 1913 roku. Pierwsza elektryczna lodówka pojawiła się w Chicago w 1913 roku. Pierwsza lodówka domowa wyprodukowana w 1913 roku powstała w Niemczech i USA. William C. Durant zaprezentował pierwszą lodówkę z niezależną sprężarką w 1918 roku. Początkowa cena lodówek w latach 20. XX wieku była wysoka. Wynosiła od 500 do 1000 USD. Dziś to równowartość około 6 575 – 13 150 USD.

Wczesne lodówki używały toksycznych gazów. Stosowano amoniak, chlorek metylu i dwutlenek siarki. Odkrycie freonu jako czynnika chłodniczego było przełomem. Nastąpiło po kilku śmiertelnych wypadkach w latach dwudziestych. Popularność lodówek domowych wzrosła. Stało się to pod koniec lat 20. XX wieku. Wynalezienie freonu w latach 30. przyczyniło się do tego. Lodówki kompresorowe z freonem stały się standardem. Były powszechne w domach do końca lat 20. XX wieku.

Pierwsza chłodziarka z zamrażarką powstała w 1939 roku. Masowa produkcja urządzeń rozpoczęła się po II wojnie światowej. W Polsce pierwsza lodówka Mewa powstała w 1957 roku. Wyprodukowano ją we Wrocławiu w 1956 roku.

Nowoczesne technologie i przyszłość chłodnictwa

Lodówki przeszły długą drogę. Zaczęły od lodu i śniegu. Dziś to zaawansowane technologie. Rozwój technologii chłodniczych trwał od starożytności. Zastąpiono lód i ręczne chłodzenie. Pojawiły się nowoczesne urządzenia elektroniczne. Upowszechnienie chłodziarek domowych zmieniło życie codzienne. Zwiększyła się ich dostępność, a ceny spadły.

Współczesne lodówki opierają się na odparowaniu cieczy. Działają podobnie jak modele sprzed 100 lat. Technologie chłodnicze rozwijały się dalej w latach 50. i 60. XX wieku. Pojawiły się technologie energooszczędne. Zaczęto eliminować chlorofluorowęglowodory (CFC). Stosowanie CFC zagraża warstwie ozonowej. Od 2018 roku niektóre kraje wycofują CFC. Zastępują je alternatywnymi czynnikami. Przykładem jest HFO-1234yf. Istnieją lodówki na energię słoneczną. Są też modele magnetyczne i akustyczne.

Nowoczesne lodówki mają wiele funkcji. System No Frost zapobiega osadzaniu się szronu. Kompresory inwerterowe oszczędzają energię. Ich wydajność oszczędności sięga do 50%. Lodówki mają różne klasy energetyczne. Skala obejmuje A+++ do G. Nowoczesne lodówki są wyposażone w funkcje bezpieczeństwa. Mają zaawansowane technologie chłodzenia. Lodówki są bezpieczne. Ważne, aby działały w odpowiedniej temperaturze.

Rozwój chłodnictwa wpłynął na wiele dziedzin. Jest powiązany z rozwojem handlu i gastronomii. Ma znaczenie dla medycyny i transportu. Umożliwił transport luksusowych produktów. Owoce, ryby, ostrygi docierały do odległych miejsc.

Trendy w chłodnictwie obejmują ekologiczne rozwiązania. Stosuje się mniej szkodliwe czynniki chłodnicze. Rozwija się chłodnictwo na energię odnawialną. Przyszłość technologii chłodzenia to lodówki półprzewodnikowe. Wykorzystują też magnesy.